Podstawa prawna
Podstawą ustanowienia, wdrożenia i funkcjonowania w polskim otoczeniu prawnym systemu kaucyjnego jest ustawa z dnia 13 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1852) zwana ustawą kaucyjną, która weszła w życie z dniem 13 października 2023 roku. Nowelizacja wyżej wymienionych regulacji, w ramach których wprowadzony zostanie system kaucyjny wynika z konieczności implementowania rozwiązań uwzględnionych w unijnych przepisach do polskiego prawa. Znowelizowana dyrektywa ramowa o odpadach oraz dyrektywa 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 roku (tzw. Dyrektywa SUP – ang. Single Use Plastic) w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, zwana również „dyrektywą plastikową”, nakładają na Polskę znaczące zobowiązania środowiskowe, których kluczowym narzędziem w realizacji celów ma być system kaucyjny.
System kaucyjny w Polsce
System kaucyjny to milowy krok w stronę bardziej zrównoważonej i odpowiedzialnej gospodarki odpadami w Polsce, którego przewodnim celem jest jej wzmocnienie oraz uporządkowanie istniejącej struktury recyklingowej w kraju.
Według ustawy z dnia 13 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1852), system kaucyjny w Polsce zacznie obowiązywać z początkiem roku 2025 i obejmie swym zakresem jedno- oraz wielorazowe opakowania po napojach.
Uzasadnienie konieczności implementacji systemu kaucyjnego w Polsce:
- uzyskanie wymaganych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych,
- uzyskanie wymaganych poziomów selektywnej zbiórki opakowań i odpadów opakowaniowych,
- uzyskanie wymaganego poziomu udziału wagowego tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w butelkach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów:
- Od 2025 roku – 25 % tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu dla butelek PET
- Od 2030 roku – 30 % tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu (dla wszystkich),
- zmniejszenie liczby zakrętek jako oddzielnych odpadów
- rozwiązanie problemu zaśmiecania przestrzeni publicznej.
Zmiany wprowadzone w ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia 13 lipca 2023 roku wyodrębniają uczestników systemu kaucyjnego, do grona których należą:
- wprowadzający napoje w opakowaniach,
- wprowadzający bezpośrednio napoje w opakowaniach,
- jednostki handlu detalicznego i hurtowego oraz inne punkty zbiórki,
- operator (lub operatorzy) systemu kaucyjnego.
Strukturę krajowego systemu kaucyjnego, według ustawy, współtworzą zrzeszeni przedsiębiorcy, wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym. Rolę zarządzającego systemem kaucyjnym pełnić będzie podmiot reprezentujący (operator), posiadający między innymi: status spółki akcyjnej, odpowiedni kapitał i zezwolenia, działający w imieniu wprowadzających w formule non-for-profit. Ustawodawca aktualnie dopuszcza możliwość funkcjonowania w naszym kraju więcej niż jednego systemu kaucyjnego, a tym samym istnienie więcej niż jednego operatora. W takim przypadku ustawa obliguje operatorów do zawarcia umów określających m.in.: warunki rozliczania pobranych i zwróconych kaucji oraz wymiany opakowań i odpadów opakowaniowych, zebranych w zakresie prowadzonych przez siebie systemów kaucyjnych. Utworzenie podmiotu reprezentującego spoczywa na wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, albo reprezentujące ich związki pracodawców czy izby gospodarcze.
Źródłami finansowania kosztów działań związanych z funkcjonowaniem systemu kaucyjnego w Polsce, zgodnie z ustawą, będą:
- nakłady finansowe uiszczane przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje,
- środki finansowe pochodzące z nieodebranych kaucji,
- przychody ze sprzedaży materiałów pochodzących z przetwarzania odpadów opakowaniowych.
Jak to działa w praktyce:
Według propozycji opracowanego projektu rozporządzenia przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska z dnia 15 marca 2024 roku wysokość kaucji prawdopodobnie oscylować będzie na poziomie 0,50 zł oraz 1 zł za każde zwrócone opakowanie objęte system kaucyjnym. Informacja o wysokości kaucji musi być obowiązkowo zamieszczana na opakowaniach przez wprowadzającego.
Zarys działania systemu kaucyjnego ilustruje poniższy schemat:
POLSKI SYSTEM KAUCYJNY W PIGUŁCE – CO WARTO WIEDZIEĆ:
Rodzaje opakowań objętych kaucją w systemie kaucyjnym:
Wymagane poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych, konieczne do osiągnięcia przez podmioty wprowadzające:
Obowiązek osiągnięcia takich poziomów możliwy jest do zrealizowania wyłącznie poprzez zbiórkę opakowań i odpadów opakowaniowych zebranych selektywnie w ramach systemu kaucyjnego.
Kto podlega obowiązkowi przystąpienia do systemu kaucyjnego?
- producenci wprowadzający na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, nie mają nałożonego prawem przymusu przystąpienia do systemu. Brak uczestnictwa skutkuje brakiem spełnienia przez producenta obowiązku osiągnięcia wymaganych w ramach systemu kaucyjnego poziomów selektywnej zbiórki, co wiąże się z koniecznością indywidualnego wyliczenia i uregulowania opłaty produktowej.
- jednostki handlu detalicznego lub hurtowego, w których konsumentom oferowane są napoje w opakowaniach podlegających kaucji, mają obowiązek uczestniczenia w systemie kaucyjnym w zakresie obejmującym przynajmniej proces pobierania kaucji (powierzchnia sprzedaży poniżej 200 m²),
- punkty sprzedaży, których powierzchnia handlowa stanowi powyżej 200 m², zobowiązani są przystąpić do systemu kaucyjnego dodatkowo w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania zwracanych opakowań i odpadów opakowaniowych podlegających kaucji.
Ustawa umożliwia przedsiębiorcom swobodę w zakresie wyboru metody prowadzenia systemu selektywnej zbiórki (tj. butelkomaty, system zbiórki workowej).
Ustawowe obowiązki producentów i dystrybutorów:
Obowiązki producentów (wprowadzających) w systemie kaucyjnym:
- konieczność osiągnięcia wymaganych ustawowo poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych,
- obowiązek prowadzenia ewidencji (elektronicznie lub papierowo) dla wprowadzonych do obrotu opakowań objętych system kaucyjnym,
- umieszczanie na opakowaniach oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określające wysokość kaucji.
Obowiązki dystrybutorów (sieci handlowych):
- zawarcie pisemnej umowy z co najmniej jednym podmiotem reprezentującym system kaucyjny (jeśli powierzchnia handlowa nie przekracza 200 m²),
- zawarcie pisemnej umowy z każdym podmiotem reprezentującym system kaucyjny (jeśli powierzchnia handlowa przekracza 200 m²),
- pobieranie kaucji przy sprzedaży napojów w opakowaniach uwzględnionych w systemie kaucyjnym,
- zbieranie pustych opakowań i odpadów opakowaniowych oraz zwrot pobranej kaucji (jeśli powierzchnia handlowa przekracza 200 m²),
- prowadzenie szczegółowej ewidencji w zakresie: liczby nabytych, sprzedanych i zwróconych opakowań objętych systemem kaucyjnym oraz informacji o wysokości pobranych, zwróconych i niezwróconych kaucji,
- przekazywanie informacji odnośnie m.in. dostępnych systemach zwrotu, zbiórki oraz recyklingu opakowań i odpadów opakowaniowych, znaczenia oznaczeń oraz możliwości zwrotu pobranej kaucji,
- pokrycie oraz rozliczenie z podmiotem reprezentującym kosztów zbiórki opakowań i odpadów opakowaniowych objętych system kaucyjnym.
Podmiot reprezentujący jest zobowiązany do zawarcia umowy z każdym wprowadzającym oraz każdym przedsiębiorcą prowadzącym jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, który się do niego zgłosił!
Ważne!
Czy wiesz, że w przypadku zaniechania ustawowych wymogów podlegasz konsekwencjom karnym w postaci opłaty produktowej?
· podmiot wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje objęte kaucją, który odstąpił od przystąpienia do systemu kaucyjnego i nie wykonał obowiązku osiągnięcia wymaganych poziomów selektywnej zbiórki, zobligowany jest do samodzielnego obliczenia oraz wniesienia całkowitej wysokości opłaty produktowej,
· przedsiębiorcy wprowadzający, którzy przystąpili do systemu kaucyjnego, ale nie wykonali w pełni obowiązku osiągnięcia minimalnych poziomów selektywnej zbiórki, muszą uiścić opłatę produktową. W tym przypadku odpowiedzialność poniesienia opłaty w wysokości adekwatnej do nieosiągniętych ustawowo poziomów, spoczywa na wprowadzającym oraz podmiocie reprezentującym w proporcji 50% dla każdej ze stron.
STAWKI OPŁAT PRODUKTOWYCH DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW OPAKOWAŃ:
Przykłady systemów kaucyjnych w Europie
Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce może efektywnie przyczynić się do znacznego zwiększenia skuteczności procesu selektywnej zbiórki odpadów, ich recyklingu i poprawy ochrony środowiska. Skuteczność mechanizmu kaucyjnego została zaobserwowana w innych krajach Europy. Aktualnie około 138 milionów mieszkańców Europy, co stanowi nieco ponad jedną czwartą populacji, korzysta z systemu kaucyjnego. Model pro-środowiskowej aktywności Europejczyków z wykorzystaniem systemu kaucyjnego realizowany jest obecnie w szesnastu krajach, pozwalając osiągnąć zbiórkę opakowań na poziomie 90 % i więcej.
System kaucyjny jest integralnym elementem polityki zrównoważonego rozwoju, a jego implementacja, jak pokazują doświadczenia wielu krajów, pozwala przyczynić się do zwiększenia skuteczności odzyskiwania surowców wtórych. Wśród kolejnych krajów pracujących nad wdrożeniem systemu kaucyjnego są m.in..: Austria, Belgia, Hiszpania czy Portugalia.
Praktykowane na świecie systemy kaucyjne różnią się sposobem ich organizacji, ale mają również cechy wspólne, np.: źródłem finasowania jest niezwrócona kaucja, a jej wysokość uregulowana jest przepisami prawnymi. Zbieranie pustych opakowań realizowane może być ręcznie - przez pracowników sklepów lub w innym punkcie zbierania albo automatycznie za pomocą specjalnych urządzeń nazywanych zwyczajowo butelkomatami.
W krajach Europy dominację wykazuje typ systemu scentralizowanego, w którym jeden operator odgrywa nadrzędną rolę. Funkcję operatora pełni podmiot publiczny, który reguluje działanie systemu oraz dysponuje bazą danych zawierającą informacje odnośnie parametrów jego funkcjonowania. Operatorem w systemie scentralizowanym może być państwo, takie rozwiązanie zastosowane zostało w Chorwacji.
Zdecentralizowany typ systemu spotykany jest głównie poza Europą, którego funkcjonowanie w zakresie pobierania kaucji oraz zbiórki odpadów opakowaniowych odbywa się w oparciu o zawarte umowy i porozumienia. Na terenie Europy praktykowany jest obecnie w Niemczech.
Przykłady europejskich krajów, które wprowadziły system kaucyjny:
Clearing
Clearing stanowi mechanizm rozliczania, pozwalający uzyskać kompletny zestaw informacji o wzajemnych roszczeniach i należnościach, dzięki czemu bezproblemowym staje się ustalenie sald wzajemnych rozliczeń i ich finansowe wyrównanie między uczestnikami systemu kaucyjnego.
EKO-OPERATOR korzystając ze światowego doświadczenia Grupy REMONDIS, dysponuje indywidualnie opracowanym modułem clearingowym umożliwiającym realizacje procesów rozliczeniowych w obszarze systemu kaucyjnego.
